ضرر های نوشابه

وقتی دو سال پیش شورای عالی سلامت خبر از ممنوعیت مصرف نوشابه های گازدار در وزارتخانه ها و سازمان های دولتی داد، کمتر کسی فکر می کرد این قانون ضربتی بتواند با جدیت اجرا شود.
با این حال، تنها چند ماه بعد از تصویب این قانون، بطری‌های نوشابه در ادارات دولتی جای خود را به دوغ های کم نمک و بدون گاز دادند و در مدارس، بطری های شیر و آب معدنی و آبمیوه، جانشین نوشابه ها شدند.
سید مرتضی صفوی، مدیرکل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت با بیان اینکه خواستار حذف سیاست های حمایتی از تولید این نوع نوشیدنی ها است، اعلام کرد: ”

بر اساس مصوبه شورای عالی سلامت، نوشابه های گازدار از عوامل تهدید کننده سلامت افراد محسوب شده و بر همین اساس سازمان های دولتی موظف به جلوگیری از مصرف آن در بین کارکنان خود هستند. به همین دلیل مصوبه شورای عالی سلامت به زودی در قالب دستور العملی به سازمان ها و ادارات دولتی ابلاغ خواهد شد.”

بر این اساس سازمان ها و ادارات دولتی موظف شدند برای اصلاح الگوی تغذیه ‌ای جامعه، میوه و خشکبار سالم و بهداشتی را جایگزین کیک، کلوچه، بیسکویت و سایر محصولات غذایی قند دار کنند.

جرقه آغاز این محدودیت، آمار و ارقامی بود که نه تنها پشت مسئولان سلامتی کشور را لرزاند، که جماعت مصرف کننده نوشابه را هم به فکر اصلاح برنامه غذایی انداخت.

آمار ها نشان از این داشت که سرانه ۴۲ لیتری مصرف نوشابه در ایران، ۴ برابر میزان جهانی آن است! نتیجه آنکه ایران از نظر سرانه مصرف نوشابه های گازدار در جهان، در رتبه اول و به لحاظ میزان مصرف لبنیات، در آخرین رده ها قرار گرفت.

مطالعات عمیق تری که در زمینه مصرف نوشابه در ایران صورت گرفت، نشان می داد که در بیست سال اخیر مصرف نوشابه هاى گازدار در ایران، نزدیک به ۱۵درصد رشد داشته ولى مصرف شیر و لبنیات در همین مدت، تنها حدود یک دهم درصد رشد کرده است و این در حالی بود که میزان مصرف نوشابه در مردم کشور ۶ برابر مصرف شیر برآورد می شد.

در ادامه این طرح اصلاحی، شیر، کیک، خرما، میوه، نان، پنیر، مغز گردو، عدسی پخته، لوبیای پخته و خشکبار با مصوبه شورای عالی سلامت، در برنامه غذایی سازمان های دولتی قرار گرفتند و وزارتخانه های بهداشت، رفاه و تأمین اجتماعی و آموزش و پرورش، سازمان مدیریت و برنامه ریزی و کمیته امداد موظف شدند تا به منظور رفع کمبود ریز مغذی ها، این مواد غذایی را به طور رایگان در اختیار دانش آموزان مناطق محروم قرار دهند.

این طرح اگرچه با این دقت اجرا نشد، اما توانست سرانه مصرف نوشابه را تا ۱۰لیتر کاهش دهد و به ۳۰ لیتر در سال برساند. رقمی که در مقایسه با سن تصویب قانون اصلاح برنامه غذایی ادارات دولتی و مدارس و دانشگاه ها، چندان چنگی به دل نمی زند.

ثریا نواب پور کارشناس ارشد تغذیه در این باره می گوید: “در کشورهایی مانند آمریکا، خوردن نوشابه در سنین رشد و در مدارس، ممنوع اعلام شده است. در حالی که در کشور ما کودکان حتی قبل از ورود به مدرسه به دلیل استفاده زیاد از این مواد دچار کوتاه قدی مفرط هستند و به طور متوسط در سن شروع تحصیل حدود ۵ دندان آنها فاسد است.”

او ادامه می دهد: ” در حال حاضر یکی از عوامل اصلی موثر در شیوع عارضه چاقی در بین ایرانیان، مصرف نوشابه است. تحقیقات نشان داده افرادی که روزانه حداقل یک بطری نوشابه مصرف می کنند، ۸۳ درصد بیشتر از افرادی که در طول ماه فقط یک بطری نوشابه مصرف می کنند به دیابت مبتلا می شوند.”

پوکی استخوان، کم خونی، بیماری های قلبی- عروقی، نارسایی های کلیوی و سرطان از عوارض دیگر نوشیدن زیاد نوشابه های گازدار است که باید به دیابت و چاقی اضافه کنید تا تصویر دقیق تری از این سم شیرین به دست آورید.

نواب پور می گوید: ” میانگین مصرف نوشابه های گازدار در دنیا برای هر فرد ۱۰ لیتر است و در کشور ما ۴۲ لیتر! بنابراین عجیب نیست که بر اثر نوشیدن بیش از حد نوشابه های گازدار سن ابتلا به پوکی استخوان در ایرانیان به ویژه زنان به ٣۵سال کاهش و میزان شکستگی ها ٣ تا ۴برابر افزایش یافته است.”

برای سوزاندن میزان قندی که با یک لیوان نوشابه وارد بدن می شود، نیاز به یک ساعت راهپیمایی است. در هر لیوان نوشابه ٣۵ تا ۵۵ میلی گرم کافئین وجود دارد که سبب بی خوابی و افزایش تپش قلب می شود از سوی دیگر نوعی اعتیاد ایجاد می کند.

رنگ های غیراستاندارد بعضی نوشابه ها نیز با تجمع در کبد به مرور باعث ایجاد نارسایی در این عضو می شود. به گفته دکتر صفوی در حال حاضرمصوبه شورای عالی سلامت وزارت بهداشت در مورد ممنوعیت استفاده از نوشابه در ادارات زیر پا گذاشته می شود که باعث تذکر جدی وزیر بهداشت نیز شده است.

دکتر حمیدرضا درستی رئیس انستیتو تغذیه ایران نیز در همین رابطه می گوید: “در بسیاری از کشورها، میزان استاندارد برای قند نوشابه ها زیر ٨ درصد است، درحالی که متخصصان در ایران آن را ١٠ درصد عنوان کرده اند و متاسفانه در حال حاضر میزان قند موجود در نوشابه ها در ایران ١٢ درصد است.”

تلویزیون شاید متهم ردیف اول در بالا رفتن سرانه مصرف نوشابه در ایران باشد. دکتر درستی، تأثیر تبلیغات موادغذایى مضرى مثل نوشابه و تنقلات رنگارنگى که در اصطلاح پزشکى آنها را آشغال غذا مى نامند، عامل اصلى رشد مصرف اینگونه مواد غیرغذایى در کشور می داند و می گوید:

“تلویزیون به عنوان تأثیرگذارترین رسانه در ایران سهم بسزایى در این مسأله دارد. زیرا ذهنیت مردم جامعه ما چنین است که اگر کالایى مضر باشد از تلویزیون تبلیغ نخواهد شد. با این حال وقتی شما در سریال های تلویزیونی نوشابه را بر سر سفره های حتی عادی ترین خانواده ها می بینید، این تصور ممکن است در ذهنتان شکل بگیرد که نوشابه جزء لاینفک سفره غذاست.”

دکتر درستی می گوید: “روزانه ۸۰۰ تا ۸۵۰نفر در کشور می میرند و از این مرگ و میرها ۳۰۰نفر به علت ناراحتى قلبى و عروقى، جان خود را از دست مى دهند که عامل اصلى آنها تغذیه غلط است.”

در این میان، قانون سخت گیری های دیگری را هم برای تولید کنندگان نوشابه اعمال کرد.
بر اساس بند «ق» تبصره ۱۴ قانون بودجه امسال، از اول سال ۸۶ قرار بود معادل ۱۰درصد قیمت نوشابه‌های گازدار قندی تولید داخل و ۱۵ درصد قیمت نوشابه گازدار قندی وارداتی افزایش یابد و تولید کنندگان و وارد کنندگان مربوطه موظف شدند درآمد حاصل از این افزایش قیمت را به حساب درآمدهای عمومی واریز کنند.

در حقیقت، بر اساس این قانون،‌ ۶۰ درصد درآمد حاصله از این محل تا مبلغ ۵۰۰ میلیارد ریال در اختیار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی قرار می‌گیرد تا به منظور پیشگیری، آموزش، تغییر زندگی و غربالگری بیماران دیابتی، بیماران قلبی و عروقی و کمک به هزینه درمان بیماران بی بضاعت مبتلا به دیابت و کمک به انجمن های غیر دولتی هزینه شود.
رقمی که هیچ وقت به حساب وزارت بهداشت واریز نشد و صدای شکایت این وزارتخانه را تا دیوان عالی کشور هم بالا برد.

با این حال، روی دیگر سکه مسئولانی هستند که نه تنها نگاه مهربانانه تری به نوشابه دارند، بلکه این عوارض پرداختی به وزارت بهداشت را هم مشکلی بر مشکلات صنف تولید کننده نوشابه می دانند.

محمد حسینی دبیر کل مجمع صنایع غذایی کشور از آن دست مسئولانی است که بر خلاف جریان حاکم نظام سلامتی، نوشابه را آنقدرها هم مضر نمی داند: “مصرف نوشابه های گازدار در ایران نسبت به کشورهای خاورمیانه پایین و نسبت به متوسط مصرف جهانی بالا است. ما معتقدیم که نباید در مصرف هر چیزی زیاده‌روی کرد و معتقدیم مصرف هر چیز در حد معین، برای سلامتی مضر نیست.”

حسینی ادامه می دهد: “طبق تحقیقات یک نهاد بین المللی، نوشابه مضر نیست و اگر برای تامین قند مورد نیاز بدن مصرف شود بسیار مفید است و لذا باید برای این مهم بر اساس مطالعات علمی پیش رفت!”

او آمریکا و کشورهای اروپایی و حوزه خلیج فارس را بیشترین مصرف کننده نوشابه‌های گازدار در دنیا معرفی کرده و می گوید: “مصرف نوشابه های گازدار در دنیا و ایران این روزها ۳۵ درصد کاهش پیدا کرده است و ۷۰ درصد تولید نوشابه های گازدار به دلیل ۱۰ درصد عوارض دولت و فروش برند‌های تجاری نوشابه ها به دیگر کشورها، پایین آمده است.

تا جایی که امسال ۱۴۰ شرکت نوشابه سازی به علت عوارض بالا از جمله ۱۰ درصد عوارض بالای دولت ورشکست شده اند!” عوارضی که تا پیش از این، پرداخت نشدنش محل سوال بود و حالا به گفته حسینی، پرداخت شدنش باعث ورشکستگی شده است!

وقتی یک نوشابه میخورید، چه اتفاقی میافتد؟

۱۰ دقیقه بعد:
۱۰ قاشق چایخوری شکر وارد بدنتان میشود. می دانید چرا با وجود خوردن این حجم شکر دچار استفراغ نمی شوید؟ چون اسید فسفریک، طعم آن را کمی میگیرد و شیرینی اش را خنثی می کند.

۲۰ دقیقه بعد:
قند خونتان بالا می رود و منجر به ترشح ناگهانی و یک جای انسولین می شود. کبدتان شروع می کند به تبدیل قند به چربی تا قند خون، بیشتر از این بالا نرود.

۴۰ دقیقه بعد:
حالا دیگر جذب کافئین کامل شده؛ مردمک هایتان گشاد می شود، فشار خونتان بالا میرود و در پاسخ به این حالت، کبدتان قند را به داخل جریان خون رها میک ند. گیرنده های آدنوزین مغز حالا بلوک می شوند تا از احساس خواب آلودگی جلوگیری کنند.

۴۵ دقیقه بعد:
ترشح دوپامین افزایش پیدا میکند و مراکز خاصی در مغز، که حالت سرخوشی ایجاد میکنند، تحریک میشوند. این همان مکانیسمی است که در مصرف هروئین منجر به ایجاد سرخوشی میشود.

بعد از ۶۰ دقیقه:
اسید فسفریک موجود در نوشابه، داخل روده کوچک، به کلسیم، منیزیم و روی میچسبد. متابولیسم بدن افزایش پیدا میکند. میزان بالای قند خون و شیرینکنندههای مصنوعی، دفع هرچه بیشتر کلسیم را از طریق ادرار باعث میشوند.

مدتی بعد:
کافئین در نقش یک داروی ادرارآور وارد عمل می شود. حالا دیگر کلسیم و منیزیم و رویی که قرار بود جذب بدن شود، بیش از پیش از طریق ادرار دفع میشود و به همراه آن مقادیر زیادی آب، سدیم و دیگر الکترولیت ها نیز از دست میرود.

مدتی بعدتر:
کم کم آن غوغایی که در بدنتان ایجاد شده بود فروکش می کند و نوبت به افت قند می رسد. در این مرحله یا خیلی حساس و تحریکپذیر میشوید یا خیلی کرخت و بیحال.

حالا دیگر تمام آن آبی را که از طریق نوشابه وارد بدن خود کرده بودید، دفع کردهاید؛ آبی که میشد به جای اسید و کافئین و شکر، حاوی مواد مفیدی برای بدنتان باشد. تا چند س